Gẫm & Bình

Xem tranh: Portinari Altarpiece – trong lúc chờ Thiên Chúa giáng sinh 24. 12. 13 - 6:31 am

Anh Nguyễn biên soạn

“Portinari Altarpiece”(bức tranh thánh của nhà Portinari) có lẽ là tác phẩm hội họa Hà Lan cuối thế kỉ 15 được khảo cứu nhiều nhất.

Tác giả của nó là Hugo van der Goes, một trong những bậc thầy đến từ vùng đất trũng, bằng vai phải lứa với Jan van Eyck và Rogier van der Weyden. Người đặt hàng bức họa là Tommaso Portinari, người quản lí cho ngân hàng của nhà Medici ở Bruges.

Tuy ngày tháng chính xác của Portinari Altarpiece đã bị thất lạc, song các học giả đa phần đồng ý rằng nó được vẽ từ khoảng 1473 tới 1478 tại Ghent.

Sau khi nhận tranh, Tommaso Portinari gửi nó đến Florence để đặt trên bàn thờ của Saint Egidio, nhà thờ của bệnh viện Saint Maria Nouva. Ngày nay Portinari Altarpiece được đặt tại bảo tàng Uffizi, Florence.

Portinari Altarpiece được vẽ bằng sơn dầu trên gỗ. Là một bức tam bình, Portinari gồm bức trung tâm và hai cánh. Ngay từ trên cánh cửa, khi khép lại, ta đã có thể thấy kì tài vẽ tranh sơn dầu của Hugo van der Goes. Bằng cách chồng lên nhau vô vàn lớp sơn dầu trong suốt, ông đã tạo ra một tác phẩm như điêu khắc đá ba chiều – nhưng là sơn dầu trên gỗ!

Kĩ thuật đánh lừa con mắt này ngoài Hugo ra chỉ có một họa sĩ Hà Lan khác có thể là đối thủ – Jan van Eyck với tác phẩm Ghent Altarpiece.

Trên hai cánh cửa đóng, ta có thể nhìn thấy cảnh Annunciation – Sự truyền tin. Đức Mẹ được tổng thiên thần Grabriel thông báo rằng người sẽ sinh ra Đấng cứu thế. Trên đầu Đức Mẹ là Chúa Thánh linh (the Holy Ghost) dưới hình dạng chim bồ câu.

Trong những chuyện kể tôn giáo, khi tổng thiên thần Gabriel thông báo với Đức Mẹ: “Thánh Thần sẽ ngự xuống trên người, và quyền năng Đấng Tối Cao sẽ rợp bóng trên người, vì thế, Đấng Thánh sắp sinh ra sẽ được gọi là Con Thiên Chúa.”

Từ trái tim của Đức Mẹ liền nhỏ ra ba giọt máu trong sạch, đậu xuống lòng đồng trinh của Mẹ. Chúa Thánh Linh – dưới hình dạng bồ câu – lấy ba giọt máu đó tạo nên hình hài Chúa Jesus, trong lúc Đức Mẹ cúi đầu, chắp tay trước ngực, “Xin vâng!”

Một điều đặc biệt: việc này diễn ra vào thứ Sáu, 25 tháng 3, lúc bình minh, trùng với giờ Đức Chúa Cha nặn ra Adam, cách đó 5199 năm, buổi Sáng Thế.

Tiếp đó, khi mở hai cánh của bức tranh, ta có toàn cảnh Đức Mẹ sau khi đã sinh hạ chúa Jesus. Bức tranh là một tổng thể của những gam màu rực rỡ như đá quý. Các chất liệu vải lụa, lông thú, sa tanh của các nhân vật đều được tác giả mô tả hết sức chân thực. Song tài năng của Hugo van der Goes thể hiện ở chỗ ông đã kể một câu chuyện hoàn chỉnh, bắt đầu từ cảnh Truyền tin và những tình tiết xoay quanh sự giáng sinh của Đức Chúa – Nativity – tất cả trong cùng một tác phẩm.

Đầu tiên, ở cánh trái, ta có bảy nhân vật. Quỳ dưới đất là Tommaso Portinari và hai người con trai của ông – Antonio và Pigello.

Cảnh các nhà tài trợ được vẽ chung với các vị thánh là một xu hướng phổ biến thời Phục hưng. Một ví dụ nổi tiếng khác là bức Đức Mẹ và quan chưởng ấn Rolin (Madonna with chancellor Rolin) của Jan van Eyck.

Đứng đằng sau ba người đàn ông của nhà Portinari là hai vị thánh: thánh Thomas (vị thánh mà Tommaso được đặt tên theo) đặt tay ban phép trên đầu Tommaso, và thánh Anthony người tu ẩn dật.

Nhưng ở phía xa xa, sau hai vị thánh, có hai hình người nho nhỏ, dễ bị bỏ qua, chính là hai nhân vật tối quan trọng – Mẹ Mary và thánh Joseph – tức cha mẹ của Chúa Jesus. 

 

Trong Phúc Âm, theo chuyện của Matthew, khi Chúa Jesus ra đời, có một ngôi sao lạ hiện trên bầu trời (ngôi sao Bethlehem – chính là ngôi sao lấp lánh trên ngọn cây thông Noel mỗi dịp Giáng Sinh). Lập tức có ba nhà thông thái tới từ phương Đông (magi – nhà thông thái, chiêm tinh gia, chứ không phải ba vua nhé) đến hỏi vua Herold: “Vua người Do Thái mới sắp sinh ra hiện đang ở đâu? Chúng tôi đã nhìn thấy ngôi sao của Người ở phương Đông, và chúng tôi đến để triều bái Người”. Herod chỉ đường cho họ đến Bethlehem và dặn họ cho hắn biết danh tính của vị vua mới đó. Herod này chính là cha của Herod Antipas, người ra lệnh chém đầu thánh John, em họ của chúa Jesus sau này. (Xem bài về Salome và Herod )

Trong khi đó, một thiên thần xuất hiện trong giấc mơ của Joseph và ra lệnh cho ông mang vợ đến Ai Cập mà trốn. Trên đường đi, Đức Mẹ hạ sinh Chúa hài đồng trong máng lừa, và ba vị thông thái theo sự dẫn đường của ngôi sao Bethlehem đã tới để suy tôn vị vua mới giáng thế. Thiên thần cũng dặn dò các vị lúc về không nên đi qua Jerusalem để tránh sự vặn hỏi của Herod, nên họ về nhà bằng một con đường khác. Herod tức giận vì bị cho vào bẫy và ra lệnh xử tử toàn bộ các bé trai dưới hai tuổi quanh Bethlehem, nhưng Joseph và vợ con đã tới Ai Cập và ở đó tới khi Herod băng hà, “hầu cho ứng nghiệm lời Chúa Cha đã dùng đấng tiên tri mà phán rằng: Ta đã gọi Con ta ra khỏi nước Ê-díp-tô” (Mat 2:14-15)

Ở cánh bên phải, ta có hai nhân vật nữ quỳ dưới đất: Maria Maddalena Portinari – vợ của Tommaso Portinari, và con gái Margherita. Nếu các vị thánh nam bảo trợ cho ba người đàn ông nhà Portinari, thì ở bên này ta có các vị thánh nữ. Giống như ở cánh bên trái, kích thước của các thành viên trong gia đình Portinari đều nhỏ hơn các vị thánh – nhấn mạnh sự khác biệt giữa người trần mắt thịt và các đấng siêu nhiên.

Vị nữ thánh mặc áo đỏ, chân giẫm lên con rồng là thánh Margaret – vị thánh bảo trợ cho sinh đẻ. Theo truyền thuyết, quỷ sứ hóa thành một con rồng và nuốt chửng người, nhưng đức tin của thánh Margaret đã khiến bà thoát được, không mảy may thương tích. Những người phụ nữ khi sinh con thường gọi tên thánh Margaret với mong ước được an toàn như vậy.

 

Nữ thánh đứng bên cạnh là Mary Magdalene, tên người được đặt làm tên thánh cho vợ Tommaso (Maddalena)

Trong các bức tranh tả thánh Mary Magdalene, bà thường được vẽ với một chiếc lọ đựng dầu thơm và gương mặt nghiêm trang.

Theo Phúc âm, Sáu ngày trước lễ Vượt Qua, tức 6 ngày trước khi chết, khi Chúa Jesus tới Bethany, một phụ nữ đã mang tới một chiếc lọ cẩm thạch đựng đầy dầu thơm đắt tiền tinh chế từ hương liệu Cam tùng, xức lên chân Chúa và lấy tóc mình lau chân Chúa. Các vị tông đồ cho rằng tiền mua dầu đó nên được đem cho người nghèo, song Chúa Jesus nói rằng dầu thơm này chính là để chuẩn bị cho việc chôn ngài. Người phụ nữ đó chính là thánh Mary Magdalene. Hai vị nữ thánh Margaret và Magdalene, một người tương ứng với sự ra đời, một người tương ứng với cái chết của đức Chúa lại được đặt cạnh nhau – Portinari Altarpiece không đơn giản chỉ là chuyện kể Giáng sinh mà nó bao hàm cả quá khứ, vị lai.

Ở phía xa xa, ta có thể thấy ba nhà thông thái phương Đông trên đường tới Bethlehem trên lưng ngựa. Một người hầu cận đã xuống ngựa để hỏi đường người nông dân. Hai cánh của Portinari đóng vai trò kể lại những “flashback” của câu chuyện trọng tâm – sự ra đời của chúa Jesus ở bức chính giữa.

(Còn tiếp)

Bài đã đăng

• Ballet Kẹp Hạt Dẻ: Giáng Sinh mới có, năm nào cũng phải xem - Willow Wằn Wại (20/12/2023)
• HỎA MÙ NFT VIỆT: lạm thuật ngữ, lạm danh xưng, lạm định giá - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 2):
  Múa bụng mỗi người một phách - Willow Wằn Wại (11/08/2021)
• “XEM ĐÊM” để thấy những điều không thấy được trong ánh sáng ban ngày - Phó Đức Tùng (15/07/2020)
• Về SKETCH phác thảo, SKETCH ký họa, và SKETCH+ - Hải Kiên (13/06/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 5: Đám cưới - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (21/02/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 4: Buổi triển lãm ở New York - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (28/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 3: Buổi diễn tại Luân Đôn - Lui dịch từ Sotheby’s (10/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 2: Mổ tử thi trong trường Y - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (04/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 1: Young Sen rời quê - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (26/12/2019)

» Xem tiếp...