Nhiếp ảnh

Mong thêm nhiều triển lãm như thế này, của Nguyễn Đình Toán 14. 11. 13 - 3:55 pm

Soi tổng hợp và bài của Nguyễn Xuân Thủy

Sáng thứ Sáu, 15. 11. 2013, vào lúc 8h30, tại Không gian văn hóa Việt (16 Lê Thái Tổ, Hà Nội), triển lãm ảnh “Văn Cao 18 năm trước” sẽ được khai mạc. Đây là triển lãm nhân 90 năm ngày sinh của Văn Cao, và chỉ kéo dài dến 17h ngày 17. 11 (sao ngắn thế nhỉ?)

Theo Thể Thao & Văn Hóa, triển lãm bày 27 bức ảnh, “chắt lọc từ hàng trăm lần bấm máy” của nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán, chia thành hai mảng chính: chân dung Văn Cao, và Văn Cao cùng những người bạn.

 

Nhiếp ảnh gia  Nguyễn Đình Toán nói: “Tôi bắt đầu chụp ảnh nhạc sĩ Văn Cao từ năm 1987. Và điều đặc biệt nhất khi chụp ảnh Văn Cao là ông không bao giờ hỏi xem ảnh. Cứ khoảng 9h sáng tới 3h chiều, tôi tới nhà ông, ông lặng lẽ suy tư, uống rượu và tôi chụp”.

 

Văn Cao thì nổi tiếng quá rồi. Mỗi sáng thứ Hai đầu tuần, trẻ em nào đi học cũng hát bài Quốc ca của ông. Còn Nguyễn Đình Toán? Ông quả là một người chịu nhiều thua thiệt, cần mẫn cứ thế suốt bao nhiêu năm, chụp cho bao nhiêu người nổi tiếng (và cả chưa nổi tiếng), và nhiều người cứ coi đó như một chuyện “đương nhiên”, “dĩ nhiên”.

Vì thế, xin chúc mừng nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán nhân triển lãm này, khi những bức ảnh ông chụp được treo trang trọng trên tường. Mong từ nay về sau sẽ đều đều có những cuộc bày ảnh, nhỏ cũng được, để ông lần lượt cho chúng ta xem những bộ ảnh của văn nghệ sĩ Việt Nam.

Mời bạn đọc một bài viết của Nguyễn Xuân Thủy về Nguyễn Đình Toán – một bài viết mộc mạc nhưng rất đúng về ông.

 *

NGUYỄN ĐÌNH TOÁN – SAY SƯA ẢNH, NGU NGƠ ĐỜI

Cảm giác ông như một cây ATM về ảnh hoạt động 24/24 giờ. Gần như khi cần ảnh của bất cứ nghệ sĩ Việt nào, gọi đến Nguyễn Đình Toán đều được cung ứng một cách kịp thời, hiệu quả. Thế nhưng, đáp lại, rất nhiều tòa soạn khi sử dụng ảnh đã quên đề tên tác giả.

Ngân hàng ảnh văn nghệ sĩ

Không biết từ bao giờ Nguyễn Đình Toán đã là nhân vật quen thuộc trong các kỳ, cuộc văn nghệ, đặc biệt là văn học, cho đến nay thì người ta đã quen với hình ảnh một ông già tóc bạc cầm máy ảnh xuất hiện tại các sự kiện. Cũng không rõ cơ duyên nào đã dẫn Nguyễn Đình Toán đến bên thế giới văn nghệ sĩ. Chỉ biết rằng, giới văn nghệ sĩ trong đó có các nhà văn đã coi sự có mặt của ông như một lẽ đương nhiên, thân thuộc đến mức dửng dưng, bình thường.

Đầu tháng 6-2012, trước ngày cuốn sách của nhà thơ Phùng Cung ra mắt, thấy Nguyễn Đình Toán rút một xấp ảnh chụp Phùng Cung ra khoe mọi người, cả ảnh màu và đen trắng đến hơn hai chục tấm. Đợt ấy cũng sắp diễn ra tọa đàm về Hoàng Ngọc Hiến, nhắc đến nhân vật đã có công dựng Trường viết văn Nguyễn Du, ông lại rút ra một xấp ảnh khác đủ sự kiện, giai đoạn của Hoàng Ngọc Hiến chỉ trỏ giải thích cho mọi người. Hỏi, “chú phóng ra nhiều thế để làm gì?”, Nguyễn Đình Toán bảo, “thích thì phóng thôi”. Hóa ra chẳng có ai đặt hàng, hay nhờ ông vẫn cứ phóng ảnh. Nhiều bộ ảnh của các nhà văn, nhà thơ khác cũng được Nguyễn Đình Toán phóng không theo đặt hàng của ai cả. Trong những bộ ảnh đã chụp ông khá ưng ý với bộ ảnh nhà thơ Hoàng Cầm với mái tóc trắng bồng bềnh phiêu lãng, bộ ảnh ấy đã được Nguyễn Đình Toán phóng cỡ lớn, ai nhìn cũng phải trầm trồ.

Tại nhiều sự kiện, người chụp ảnh thì rất nhiều, lại đủ loại máy lớn bé, chuyên nghiệp, nghiệp dư… Bon chen được trong đám đông ấy không dễ. Người này chắn tầm máy người khác, việc ức chế, văng tục rất dễ xảy ra. Mà nếu có chuyện ấy thì người thiệt thòi có lẽ là… người lớn tuổi. Nhưng ông, với mái tóc bạc vẫn hòa vào đám đông đầu xanh chọn cho mình những khoảnh khắc đáng lưu nhớ của nhân vật. Không những thế, Nguyễn Đình Toán còn sẵn sàng làm diễn viên đóng thế. Có lần ở Hội nghị viết văn trẻ toàn quốc lần thứ 8, hai bố con đại biểu trẻ nhất Phạm Nguyễn Ca Dao rất muốn chụp với nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn VN một kiểu ảnh, khi tôi giơ máy thì có người bảo kiêng chụp ba. Tôi ngoái lại đám đông phía sau tìm ai đó để mời vào cho thành bốn. Nhưng mấy đại biểu trẻ đều tỏ vẻ ngại ngần, không ai muốn vào vai đóng thế trong tình huống như vậy, mà nhà thơ Hữu Thỉnh thì đang rất vội. Cuối cùng người vào lại chính là… Nguyễn Đình Toán. Ông cũng tỏ ra khá thân thiện với các nghệ sĩ, các nhà văn nhà thơ trẻ. Cũng tại Hội nghị viết văn trẻ toàn quốc năm 2011 ở Tuyên Quang, trong một buổi tham quan ông còn sẵn sàng sánh vai đi chung ô nhà thơ Vi Thùy Linh, nhìn hai người như một cặp uyên ương đi hưởng tuần trăng mật khiến ai nhìn thấy cũng phải phì cười.

Số ảnh chụp phim của Nguyễn Đình Toán bây giờ phải đến hàng chục cân. Thời khó khăn, tiền mua phim tốn kém khá nhiều, đã có lúc Nguyễn Đình Toán khánh kiệt, thế nhưng chưa khi nào ông giơ máy lên chụp mà không có phim như giai thoại trong làng ảnh. Nhưng có một sự thật Nguyễn Đình Toán thừa nhận, rằng số phim chụp về có những cuộn ông đã không có tiền rửa ra ảnh mà chỉ tráng phim để đấy. Bởi thế, đến tận bây giờ, chính bản thân ông cũng chưa được nhìn thấy nhiều khuôn hình do chính mình bấm máy từ nhiều năm trước, bởi chúng chưa một lần được hiện hình. Nguyện vọng của ông là muốn được số hóa kho ảnh ấy cho dễ quản lý và tra cứu cũng như sử dụng kịp thời khi cần gấp. Nhưng với điều kiện tài chính hạn hẹp ông không thể thực hiện ước muốn này. Hiện tại, những người thân cận với Nguyễn Đình Toán đồn đại rằng ông còn nợ một khoản tiền khá lớn ở láp ảnh. Đem chuyện này hỏi Nguyễn Đình Toán ông chỉ cười không ra thừa nhận cũng chẳng ra phủ nhận.

Nạn nhân của tình trạng quên tác quyền

Rất nhiệt tình cung cấp ảnh văn nghệ sĩ nhưng ông lại rất hay bị quên tên tác quyền. Các tòa báo, các phóng viên văn hóa văn nghệ đôi khi xin ảnh ông người nhớ đề tên người không, và khi lên đến tòa soạn để xuất hiện trên mặt báo giấy, báo mạng thì tên tác giả biến mất là hiện tượng khá phổ biến. Tôi biết rất nhiều bức ảnh của ông được nhiều nơi dùng hồn nhiên và người ta chẳng cần quan tâm nó từ đâu ra. Báo giấy cần ảnh gốc dung lượng lớn phải gọi tác giả đã đành, báo mạng thì hiện tượng sao chép diễn ra tràn lan. Quên tên đã đành, nhiều nơi dùng ảnh của Nguyễn Đình Toán còn quên luôn cả nhuận ảnh. Cũng bởi một thực trạng của báo chí Việt Nam hiện tại, nhiều tòa soạn chưa coi trọng và đánh giá đúng vị trí của ảnh, cũng như chấm nhuận ảnh riêng, cứ ảnh kèm bài là mặc nhiên coi là của phóng viên viết bài, tính luôn nhuận ảnh vào bài. Trước thực tế đáng phiền lòng cho những người cầm máy ấy, Nguyễn Đình Toán lại cũng chọn thái độ làm ngơ với chính mình. Chưa bao giờ tôi thấy ông lên tiếng về việc sử dụng ảnh bừa bãi của các tòa soạn, cũng ít khi thấy ông lên tiếng đòi quyền lợi cho mình.

Tôi chắc rằng đã không chỉ một lần Nguyễn Đình Toán phải trăn trở giữa tư cách nghệ sĩ và tư cách đời thường trong các ứng xử liên quan đền tiền bạc, một lĩnh vực tế nhị với những người trót dính dáng đến hai chữ nghệ thuật. Và chẳng có ngành nghệ thuật nào mà cái sự nhập nhằng giữa một nghệ sĩ nhiếp ảnh với một gã chụp ảnh rong, chụp ảnh kiếm tiền lại rõ rệt như ở nhiếp ảnh. Bởi vậy, nếu người cầm máy không có một biên độ rộng trong ứng xử thì khó mà dung hòa được.

Có nhiều chuyện tế nhị trong giới nhiếp ảnh giữa cái việc làm nghề và kiếm tiền. Bởi ai cũng phải sống cả, nhất là với người chẳng khá giả gì như Nguyễn Đình Toán. Tại nhiều sự kiện lớn, một số nhân vật nhờ ông chụp ảnh, khi rửa ra rồi thì lại chê bai, nhận xét này nọ. Có lần vì nhắc một nhà văn về một tấm ảnh phóng lớn trước đó, nhân thể nhà văn này vừa được nhận danh hiệu cao quý, ông còn bị mắng xơi xơi như thể đến để nì nèo xin xỏ. Với người khác có khi bị sốc nặng, nhưng Nguyễn Đình Toán coi đó là… bình thường, dường như ông ít nhiều đã quen với tính khí thất thường của nhà văn, và ít nhiều đã chai lỳ với những ứng xử lệch chuẩn không hiếm gặp. Nói như vậy không có nghĩa là Nguyễn Đình Toán không có tự trọng. Những người quen biết và hiểu ông đều thấy Nguyễn Đình Toán không phải người tính toán hay chỉ biết mình. Ông luôn tỏ thái độ cầu thị, vui vẻ. Chưa bao giờ đưa ảnh cho người khác dùng thấy ông nhắc nhớ đề tên tác giả. Có lời đề nghị qua điện thoại là ông hồ hởi bảo nhắn địa chỉ hộp thư để ông chuyển qua e-mail.

Say sưa chụp ảnh, đặc biệt là ảnh chân dung các nhà văn, vậy nên nếu như hỏi rằng ở Việt Nam, ai là người sở hữu bộ ảnh chân dung các nhà văn nhiều nhất, chắc hẳn người đó là Nguyễn Đình Toán.

Một dạo Nguyễn Đình Toán bị ngã, chân phải bó bột, thế mà ông vẫn tập tễnh đến các sự kiện. Nhìn cái chân của ông tôi thấy nhen lên một mối lo bởi ý nghĩ, một ngày nào đó do điều kiện sức khỏe ông sẽ không còn cầm máy. Như thế sẽ rất thiệt thòi cho các nhà văn Việt Nam. Bởi sẽ đến lúc, người ta muốn tìm một bức ảnh ưng ý để đăng báo của một nhà văn quá cố sẽ không còn biết bốc máy lên gọi cho ai nữa.

Bài đã đăng

• Người đẹp ngủ trong nhà máy: cái nhìn trân trọng của Christopher Payne - Từ CNN - Ảnh: Christopher Payne (01/11/2023)
• "Đào thoát" bằng kho ảnh vuông của Magnum - M.Nha dịch theo Hyperallergic (20/07/2021)
• Adolfo Farsari: kẻ tô màu Ý cho nước Nhật - Archivu biên soạn (23/02/2021)
• So sánh hai bức ảnh: ba mươi phút với nửa giờ - Sáng Ánh (29/10/2019)
• Cái cây - dự án ảnh của tôi - Việt Phố cổ (25/04/2019)
• Khi Xuân đến, không thể ngồi im được… - Candid (14/04/2019)
• Nước Mỹ siêu thực của Alex Prager: “Lời nói dối lạ lùng trên bề mặt sự thật” - Từ The Guardian - Như Mai dịch (19/06/2018)
• Cuộn phim chưa tráng - Candid (19/04/2017)
• Chân dung chính thức của Melania Trump ra mắt - Phạm Phong dịch (06/04/2017)
• Sự yêu ghét của một trưởng phòng thông tin: bấm lỗ chui đầu - Sáng Ánh (04/03/2017)

» Xem tiếp...