Soi học

Mỹ thuật Hồi giáo: ngặt nghèo giọt mực với giọt máu 25. 06. 13 - 8:14 am

Sáng Ánh

Nói khái quát về một nền nghệ thuật 14 thế kỉ và trên ba lục địa Á, Âu, Phi thì rất khó, đên nỗi có người nhận định là không hề có cái gì gọi là mỹ thuật Hồi giáo. Nhưng nếu không có một mỹ thuật Hồi giáo thì có nhiều mỹ thuật Hồi giáo. Nhân xem tranh của một nữ họa sĩ Pakistan vẽ trăng trên SOI xin nói liều về vài nét đại (mao tôn) cương.

Sophia Ahmed Sattar (nữ họa sĩ Pakistan), The Crescent Moon (Trăng khuyết),70 x 60 in, sơn dầu trên canvas.

Tranh này, thứ nhất, trước sau nào thấy bóng người. Tranh có mặt trăng khuyết vì đây là biểu tượng quen thuộc của tôn giáo Hồi, nhưng không có chị Hằng, không có anh Pierrot, không có cô Diane. Thay vào các vị này, ta có một hàng chữ loằng ngoằng. Câu này có trên cờ Iran, trên cờ Saudi và không phải là “Riyadh Tehran vô Nghiêu Thuấn/ Mecca Qom Điền hữu Võ Thang” mà là câu kinh nhập đạo của người Hồi (shahada) “Chỉ có một thánh linh, đó là Thượng đế và Muhammad là thiên sứ của Người”. Mỹ thuật gốc Hồi, không biết nói thế nào, thay vì sử dụng hình dung pháp thì sử dụng thư pháp. Trong 14 thế kỉ qua, các ông đồ Hồi vẫn ngồi đó, và kiếm bộn bạc.

Đây bắt nguồn từ một cấm kị, tuy không có trong kinh Qran nhưng có trong Sunnath, là ghi chép những hành động, lời giảng v.v. của thiên sứ. Muhammad nghiêm cấm các hình tượng thờ phượng, là chuyện mê tín thông dụng ở khu vực trước khi có đạo Hồi, 36 vị thần từ thần cây cọ đầu đình đến thần ao thần giếng. Việc ngăn cấm này được áp dụng với cá nhân Thiên sứ (và tất cả các Thiên sứ trước đó của Cựu ước tức của đạo Do thái và Ki tô là những tôn giáo độc thần được người Hồi coi là ngành tổ, năm trăm năm trước là chung một nhà). Cấm tôn thờ cá nhân, kể cả cá sông, cá ngòi, cá vượt vũ môn, cá ra biển lớn… cho nên vì vậy, không có tượng, không có tranh, không có hình, không có phim Muhammad hay bất cứ thần gì, thần khỉ thần voi vì đã tôn thờ linh tinh thì con gì, cái gì lại chẳng thờ được, ngay đến ông bình vôi. Ngày nay, Taliban còn cấm cả ảnh và phim bộ Hàn Quốc là vì vậy.

Để lách luật cấm mô tả Thiên sứ Muhammad, các họa sĩ Hồi đôi khi vẽ ông với mặt được che đi hay để trống. Như thế có thể bảo tôi có vẽ Muhammad đâu, chỉ vẽ quần áo ông thôi mà. Trong ảnh là một bức vẽ Thiên sứ Muhammad trong một ngôi đền của Thổ Nhĩ Kỳ, thế kỷ 16, tranh vẽ trên giấy, hiện bày tại bảo tàng Mỹ thuật Boston. Tác giả mô tả Muhammad mặc áo có cổ tay rất dài để tránh lộ hai tay, mặc dầu vẫn thấy cổ và dấu chỉ các nét mặt là vẫn mờ mờ nhận ra.

Nhưng theo Hồi giáo, niềm tin là chuyện cá nhân và trực tiếp giữa người bắc thang hỏi thẳng và ông Trời. Cho nên Muhammad làm gì, nói gì dĩ nhiên là cũng có 36 cách diễn giải Sunnah. Đại khái, mỹ thuật thuộc giáo phái Shia vẫn vẽ người, trong khi giáo phái Sunni (chính thống) không vẽ cả cái bóng mà dồn hết năng lực vào kiến trúc và thư pháp

Một bức thư pháp

Nói cho kỹ, ngay tại khu vực Shia (Iran, hay khắp thế giới Hồi dưới đế triều Ai Cập Fatimidh), hình dung tuy có những cũng giới hạn, phần lớn là tiểu họa (miniature) trên những trang sách quí. Minh họa bằng tay những trang sách thì phải mờ mắt là một, hai là phải quí, chỉ có lũ vương tôn mới có chứ nông dân lam lũ có bao giờ được nhìn đến mà phê bình lãnh đạo thiếu niềm tin. Trên các bức tiểu họa này, có khi thấy được cả Thiên sứ nhưng không hề thấy mặt. Bộ phim hoành tráng “The Message” (Thông điệp, 1977) về cuộc đời và sự nghiệp của ông không hề cho thấy mặt ông nhưng vẫn gặp phải dư luận từ phía bảo thủ.

Đây là một bức tiểu họa từ Siyer-i Nebi, một tiểu sử tôn giáo của Mohammed bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, hoàn tất năm 1388 và sau đó được minh họa thêm với 814 bức tiểu họa dưới thời Murad III cai trị Ottoman. Việc minh họa này mãi đến 1595 mới hoàn công. Bức này diễn tả Ali bin Abu Taleb chặt đầu Nasr bin al-Hareth trước mặt Muhammad và tùy tùng.

Mỹ thuật Hồi xuất sắc và huy hoàng trong lãnh vực thư pháp, chuyển hết tài năng sang mặt chữ. May là ngoằn ngoèo như chữ Hán nên còn có đất để mà vẽ chứ thẳng tuột như mẫu tự La-tinh thì chỉ còn có mà tát nước roman times hay nhờ đến những ông đồ ngày nay của Việt Nam. Những câu chữ này, chẳng ai cấm tôi viết tên em trên lá trên hoa, chỉ cấm chụp hình (em) và quay lén bằng điện thoại tải lên mạng. Tức là cũng có thể là những câu thơ tình tả người đẹp Thatcher hay tả mây tả nước nhưng chủ yếu là nội dung tôn giáo. Theo lời của Thiên sứ, giọt mực của người cầm bút nặng hơn là giọt máu người tử đạo.

Vậy thì, biết nói thế thì bỏ bom xuống và cầm bút lông đi.

Chia sẻ:

Bài đã đăng

• Không màng yêu ghét với tỏi confit - Pha Lê (Hình trong bài: Pha Lê chụp) (08/02/2024)
• CHÁO SƯỜN: từ Thọ Xương về Cấm Chỉ, rồi chỉ còn mây khói - An Lê (31/01/2024)
• Bà Hòa nấu ăn: Canh bóng thả cho mâm cỗ Tết - Nội (26/01/2024)
• Bà Hòa nấu ăn: Xào giả hạnh nhân - Nội (22/01/2024)
• Sử-Địa dễ thuộc: Togo - bố anh bố tôi, rồi lại đến lượt anh và tôi - Sáng Ánh (22/10/2023)
• Israel với Hamas: tiếc đã muộn rồi - Sáng Ánh (15/10/2023)
• Bún ốc hành - An Lê - Ảnh toàn bài: An Lê (29/09/2023)
• Bản chất ẩm thực Nam Định là gì? - An Lê (24/09/2023)
• Sử-Địa dễ thuộc: Gabon - xứ sở trong tay một gia tộc lắm ái tình - Sáng Ánh (12/09/2023)
• Sử-Địa dễ thuộc: Người “Da đen” trắng Ba Lan trên đảo Haiti - Sáng Ánh (15/08/2023)

» Xem tiếp...